"Cỗ máy tri thức" - tính phi lý đã tạo nên khoa học hiện đại như thế nào?

Trong cuốn sách "Cỗ máy tri thức" này, tác giả sẽ trả lời những câu hỏi đầy thách thức: Vì sao lại mất tới hai nghìn năm sau khi triết học và toán học ra đời, thì nhân loại mới bắt đầu sử dụng khoa học để học hỏi và nghiên cứu những bí mật vũ trụ? Vì sao khoa học lại quyền năng đến thế?

"Cỗ máy tri thức" cho biết nguyên tắc hoạt động và quyền năng to lớn của khoa học 

Cuốn sách được phân chia làm 4 phần. Trong 2 phần nội dung đầu tiên, tác giả - nhà triết học hàng đầu Michael Strevens dẫn dắt độc giả gặp gỡ các triết gia như Karl Popper, Thomas Kuhn… để khám phá và dõi theo các cuộc tranh luận về các phương pháp khoa học vĩ đại.

Từ việc chỉ ra và phân tích những mặt đúng và chưa đúng trong phương pháp của các triết gia này, cũng như việc nghiên cứu, phân tích một cách nghiêm túc hoạt động nghiên cứu khoa học, tác giả - triết gia Strevens đã đưa ra một phương pháp khoa học mới: Nguyên tắc lý giải sắt.

Ông chỉ ra: Kể từ khi nền khoa học hiện xuất hiện, các nhà khoa học được tự do suy nghĩ về mối liên hệ giữa bằng chứng và lý thuyết. Nhưng một khi đã tham gia vào nghiên cứu khoa học, họ buộc phải khám phá ra bằng chứng có sẵn hoặc tạo ra bằng chứng mới để thảo luận.

Khoa học trở thành cỗ máy khuyến khích loài người vốn ưa tranh cãi giờ đây phải tiến hành những phép đo đạc nhàm chán, thực hiện những cuộc thí nghiệm vừa tốn thời gian, vừa hao tiền bạc. Nếu không có khoa học, con người sẽ chẳng bao giờ làm những việc như thế.

Nhưng chính nhờ quá trình tích lũy kinh nghiệm thực tế vụn vặt đầy đau thương ấy mà con người mới tìm ra sự thật trong những lý thuyết sai lầm nhưng nghe rất hợp lý. Cuối cùng, những bằng chứng đó sẽ được tích lũy đủ nhiều, để khiến tất cả các nhà khoa học dù trước đây từng chế giễu, mang thành kiến, định kiến ra sao đều phải đồng ý: Sẽ có một lý thuyết vững chắc hơn tất cả, có thể giải thích thỏa đáng và dự đoán chính xác nhất.

Tóm lại, nguyên tắc lý giải sắt là bộ nguyên tắc cư xử đầy khiêm nhường, quy định chỉ tiến hành tranh luận khoa học dựa trên bằng chứng chính là nền tảng tạo nên tất cả các phương pháp khoa học giúp nhân loại vững bước trên con đường đi tìm chân lý. 

Đây chính là nguyên tắc hoạt động tạo ra hiệu quả và quyền năng to lớn của khoa học.

Phần 3 của cuốn sách "Cỗ máy khoa học" trả câu hỏi: Tại sao khoa học lại xuất hiện muộn màng đến thế? Thông qua việc phân tích những địa điểm, thời điểm rõ ràng có nhiều điều kiện thuận lợi nhưng khoa học lại không xuất hiện, tác giả chỉ ra: Chính sự phi lý của quy tắc sắt đã khiến con người không thể nhận ra nó trong một thời gian dài.

Tác giả Strevens viết: "Người Hy Lạp cổ đại sở hữu những thành tựu thi ca, kịch nghệ, âm nhạc, triết học, dân chủ, toán học đỉnh cao – mỗi lĩnh vực đều biểu lộ và tôn vinh bản chất lý trí của con người. Ngược lại, khoa học đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải chủ động dẹp bỏ đặc trưng đó vào những lúc cần thiết… 

Cỗ máy tri thức hoạt động một cách vô cùng lạ thường và không giống bất cứ cách thức nào khác. Nó gặt hái thành tựu nhờ vào sự phối hợp độc đáo giữa tính ngẫu hứng, bảo thủ và phi lý một cách có hệ thống. Chính vì vậy không có gì đáng ngạc nhiên khi nhân loại chần chừ khá lâu mới dùng đến đòn bẩy này. Nhưng từ khi con người sử dụng đến cỗ máy tri thức, cuộc sống đã trở nên phong phú hơn rất nhiều".

Phần 4, cũng là phần cuối của cuốn sách "Cỗ máy khoa học", tác giả đưa ra những nhận định về tác động của tính phi lý trong nguyên tắc sắt đối với việc định hình khoa học hiện đại ngày nay. Và nhân loại có thể làm gì để có thể kế thừa, phát triển cỗ máy tri thức ấy một cách tốt nhất nhằm khai thác lợi ích từ sức mạnh cũng như việc áp dụng nó. Bên cạnh đó, loài người còn có thể tự giải thoát khỏi sự tàn phá do chính mình tạo ra trên hành tinh này nhờ sự trợ giúp đắc lực của khoa học.

Theo Strevens, có hai việc cần làm để thực hiện được mục tiêu này. Thứ nhất là xây dựng một chương trình hành động sử dụng nguồn tài trợ và những chính sách đổi mới của chính phủ để thu hút đủ số lượng nhà khoa học nghiên cứu các vấn đề quan trọng. Thứ hai đảm bảo cỗ máy tri thức có thể vận hành một cách trơn tru, hiệu quả, năng động và mạnh mẽ trong suốt thể kỷ XXI và cả sau này nữa.

"Cỗ máy tri thức" giúp độc giả nắm bắt được nguồn gốc, phương pháp chân lý trong khoa học, cũng như vai trò và hy vọng khoa học có thể mang lại cho nhân loại. Phong phú với những hình ảnh minh họa thú vị, Cỗ máy tri thức được viết theo phong cách dễ tiếp cận, trình bày các khái niệm đột phá, những tư tưởng tái cấu trúc lại phần lớn những gì chúng ta nghĩ rằng chúng ta đã biết về nguồn gốc của thế giới hiện đại.

Nhận xét về cuốn sách, tác giả cuốn sách Quantum viết: "Nếu không có những lợi ích của khoa học thì cuộc sống hiện nay của chúng ta không khác gì thời Trung cổ. Khi Michael Strevens bảo vệ sức mạnh và hiệu quả của phương pháp khoa học nhằm phát hiện ra bản chất thực sự của vạn vật và phủ định những người bác bỏ sự tồn tại của chúng, ông đã theo đuổi một nhiệm vụ đầy tham vọng là khám phá cách vận hành thực sự của khoa học. "Cỗ máy tri thức" là cuốn sách hấp dẫn không thể bỏ qua nếu bạn muốn tìm hiểu về những điều đặc biệt trong khoa học".

Về tác giả của "Cỗ máy tri thức"

Ông là Giáo sư Triết học của trường Đại học New York. Từ năm 2004, ông giảng dạy và nghiên cứu về bản chất của khoa học, các hệ thống phức tạp, tâm lí học triết học, vai trò của trực giác trong việc khám phá khoa học, bản chất của việc giải thích và sự hiểu biết, cùng nhiều đề tài khác.

Ông sinh ra và lớn lên ở New Zealand, lấy bằng Tiến sĩ Triết học tại Đại học Rutgers và có 25 năm kinh nghiệm giảng dạy ở Đại học bang Iowa và Đại học Standford. Michael Strevens đã được nhận Giải thưởng Guggenheim (được Quỹ tưởng niệm John Simon Guggenheim trao tặng hàng năm, bắt đầu từ năm 1925, cho những người "chứng minh năng lực đặc biệt trong sản xuất hoặc khả năng sáng tạo đặc biệt trong nghệ thuật") vào năm 2017.

Nguồn: congdankhuyenhoc.vn